Driemaandelijks tijdschrift van het Studie

Na elk referaat was er gelegenheid zijn tot het stellen van vragen. Gezien het colloquium het karakter van een besloten bijeenkomst droeg, was voorafgaande aanmelding noodzakelijk. De syntheses van de referaten leest u in de Nieuwsbrief Joris van Severen, nummer 4/2002.

In het kader van het colloquium werd door de vzw Stichting Joris van Severen een beperkte tentoonstelling opgezet rondom het thema van het colloquium, geput uit het archief van de onlangs overleden Rogier de Smet.

Dit colloquiumnummer van de Nieuwsbrief Joris van Severen wil uitnodigen tot deelname aan en voorbereiden op het colloquium. De gewone Nieuwsbrief-rubrieken vervallen in dit nummer grotendeels, om plaats te maken voor bijdragen bedoeld als inleiding tot het thema van het colloquium.

De leden ontvingen ondertussen wel reeds - einde mei - het zesde Jaarboek Joris van Severen, waarover verder in dit nummer een persbericht. Voor oud-leden geldt nog tot einde juni e.k. de ledenprijs van 20 EUR (inclusief verzendkosten). Vanaf 1 juli geldt de boekhandelsprijs van 23 EUR + 3 EUR verzendkosten.

Zo luidt de titel van het keurig uitgegeven, 128 pp. tellende essay van de hand van erenotaris Rudy Pauwels, stichtend lid van onze vzw. U leest er méér over verder in deze Nieuwsbrief. Dit boek verschijnt naast het Jaarboek Joris van Severen 6, dat de leden ondertussen reeds toegstuurd kregen. Zij kunnen Joris van Severen. Een Apologie verwerven tegen de fel gereduceerde ledenprijs van 10 EUR (verzendkosten inbegrepen). Voor niet-leden geldt de boekhandelsprijs van 12 EUR, te verhogen met 2 EUR verzendkosten, hetzij in totaal 14 EUR. Bestellen via overschrijving van het overeenstemmend bedrag op rekening 000-1705814-69 t.n.v. Studie- en Coördinatiecentrum Joris van Severen, 8900 Ieper, met vermelding "Apologie".

In het vorig nummer van onze Nieuwsbrief is de zetduivel er in geslaagd weer lelijk huis te houden. Wie er ook de e-versie op na sloeg zal vastgesteld hebben dat aan dit euvel alsnog verholpen werd. Niettemin alsnog onze excuses vergezeld van de noodzakelijke errata. Vooral in de bijdrage Le meurtre de Joris van Severen liep het de spuigaten uit; we overlopen de tekst (pp. 10-13); ook even in de Sprokkels op p. 20:

"Les 4 Bannières Terre er Peuple de Flandre-Artois-Hainaut, Picardie et Wallonie s'associent pour rendre hommage à Joris van Severen (...). Assassiné à Abbeville le 20 mai 1940, par le lieutenant René Caron et le sergent chef François Mollet de l'armée française en déroute. Rendez-vous à 11 h à l'entrée nord du cimetière d'Abbeville pour la cérémonie de souvenir organisée par l'association "Abbeville", avec la Fondation Joris van Severen." Aldus de oproep tot deelname aan de bedevaart in het tijdschrift van Terre et Peuple; deelname die in een nog niet helemaal harmonische samenwerking gebeurde met de inrichtende vzw Abbeville.

Goed om weten is dat dezelfde vereniging Terre et Peuple reeds vroeger in het voorjaar een lezing inrichtte te Gruson nabij Rijsel waarop Leo Camerlynck, vicevoorzitter van de vereniging/stichting ZANNEKIN, handelde over De 17 provinciën van de Nederlanden.

Op uitnodiging van de Delta-Stichting sprak ons bestuurslid en jaarboekauteur Kurt Ravyts op 27 mei j.l. te Gits over Joris van Severen: modernist in traditie of traditionalist in moderne tijden?

Op zaterdag 18 mei j.l. hield deze commissie haar jaarlijkse korte herdenkingsplechtigheid voor de Brugse slachtoffers - Louis Caestecker, Marie Ceuterick, Jan Ryckoort en Joris van Severen - van 20 mei '40 te Abbeville. De plechtigheid ging door in de poort van het Bourgoense Cruysse waar een gedenkplaat herinnert aan het lot van de vier Bruggelingen.

Gekooid verlangen. Zo luidt de titel van de bundel bijdragen en de catalogus van de gelijknamige tentoonstelling gewijd aan het surrealistische werk van Rachel Baes en Jane Graverol. Patrick Spriet (pp.20-33) stond in voor het hoofdstuk gewijd aan Rachel Baes, Sheherazade van het surrealisme, waarin ook haar verhouding met Joris van Severen op een zeer gedegen en serene wijze uiteengezet wordt. We komen er mettertijd op terug in de rubriek Sprokkels.

"Ik werd geboren te Deinze op 23 april 1932 uit Jeanne van Severen - die door Verriest steeds Johanna werd genoemd, - de zuster van Joris van Severen - en Fernand Pauwels, die onder de schuilnaam Marnix van Gavere, enkele zeer innige gedichten naliet die in heel Europa vertaald werden."

Met deze inleidende zin zet de auteur van meet af aan de toon van zijn Apologie. Hij was amper acht jaar oud toen zijn oom op 20 mei 1940 te Abbeville om het leven gebracht werd.

Maar al de tijd sinds toen is hij als het ware dag na dag Joris van Severen nabij geweest en heeft hij gepoogd binnen te dringen in diens gevoels- en denkwereld. Hij heeft als het ware opnieuw Van Severens voetsporen gevolgd, vanaf zijn jeugd te Wakken en in het Gentse Sint-Barbaracollege, al over de vernederingen van het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoorlog, naar de universiteit en jaren van het Interbellum met hun felle vernieuwingsdrang die concreet gestalte aannam in het Verdinaso.

De auteur erfde de geestelijke nalatenschap van Joris van Severen, waaronder ook zijn Oorlogsdagboeken, zijn notities en aantekeningen omtrent zijn persoonlijke Werdegang en het leven van zijn beweging. Elk van deze episodes komen met hun wisselende aspecten en van uit meerdere invalshoeken aan bod in deze Opstellen om Joris van Severen beter te doen begrijpen. Daarnaast erfde hij ook de bibliotheek van Joris van Severen, waardoor hij als geen ander in de mogelijkheid was binnen te dringen in Van Severens intellectuele leefwereld. Van deze belezenheid, die steeds weer terug leidt naar de tenoren van het Europese geestesleven waarbij Joris van Severen te rade ging, getuigen deze opstellen op een weergaloze wijze.

Vanzelfsprekend is het door de auteur gehanteerde uitgangspunt - dat getuigt van een sterk doorleefde persoonlijke betrokkenheid - in hoge mate subjectief. Deze vaststelling geldt overigens voor alle egodocumenten en hoeft geen afbreuk te doen aan hun excentrieke waarde. Maar hoe persoonlijk ook gekleurd en soms zelfs verkleurd ze ook misschien zijn, ze vertonen hetzelfde soort karakteristieken die alle herinneringen aan Joris van Severen blijken te kenmerken: deze van bewondering, evenzeer als verwondering voor een uitzonderlijke persoonlijkheid die in de harten van zovelen is blijven leven.

Rudy Pauwels is Doctor in de Rechten en Licentiaat in het Notariaat (RUG), Gegradueerde rechtsvergelijking (EGKS-Luxemburg), Gewezen assistent RUG, Gewezen voorzitter Regionale Raad Nederlandstalige Notarissen bij de Koninklijke Federatie van de Notarissen van België, thans erenotaris. Mede-auteur Hugo Verriest - Joris van Severen.

Joris van Severen. Een Apologie, telt 128 pagina's en vertoont dezelfde keurige vormgeving als de Jaarboeken Joris van Severen. Leden kunnen het verwerven tegen de speciale ledenprijs van 10 EUR (verzendkosten inbegrepen). Voor niet-leden geldt de boekhandelsprijs van 12 EUR, te verhogen met 2 EUR verzendkosten, hetzij in totaal 14 EUR.

Volg de link 'jaarboek' voor een korte kennismaking met de inhoud van het einde mei verschenen nieuwe - zesde - Jaarboek Joris van Severen.

Traditiegetrouw laten we n.a.v. de Abbevillebedevaart onze rubriek 'Herinneringen' wijken voor de bezinningstekst die sinds jaar en dag door Alfons van Opstal ten behoeve van de bedevaarders geredigeerd wordt. Fons - die in juni a.s. zijn 90e verjaardag viert - behoort tot de laatste falanks die Van Severens militantenorde gestalte gaven.

Welhaast staat ge weer verzameld op de heuvel van Abbeville, waar beneden de stad de Somme vloeit, de rivier die de Lage Landen scheidt van het Zuiden. Op 25 mei zult ge daar weer rond het graf staan waar onze leider Joris van Severen en Jan Rijckoort samen hun laatste rustplaats hebben.

Hoe onbegrijpelijk toch! Als broers door omstandigheden en idealen in hun levensweg samengekomen en door nog meer uitzonderlijkheden die zware beproeving ondergaan. Een gebeuren waarop menselijk redeneren geen vat kreeg. Hoe onnaspeurbaar dat geschieden. Misschien had het ook wel gekund, dat ze tussen 1914 en 1918 samen de dood hadden gevonden op de IJzervlakte. Hun tijd was toen echter nog niet gekomen. Er wachtte hen na 1918 nog een taak, belangrijk en welbepaald. Nu weten we dat die fronttijd toen voor deze jonge idealisten een bezinningstijd was, en blijvende sporen heeft nagelaten voor hen, hun volk, voor Dietsland. Welk een charisma is over Joris van Severen verder neergestreken. Inzicht en oordeel, zedelijke grootheid, politiek, cultureel en staatkundig doorzicht. Er was een wijs man tussen ons opgestaan, tot leiding geven geschoold en begenadigd. Te laat en zeker onvoldoende beseften wij wie hij wel was. En nu, wat verder in het geschieden, begrijpt zijn volk van de Nederlanden nog steeds niet, wie hen weer door laffe moord ons ontnam.

Wij hebben onvoldoende aangevoeld, het Godsgeschenk dat in zijn persoon ons leidde en begeesterde. Hoe hij sprak over het verleden en de groten uit onze geschiedenis, en zijn vast geloof in de gemeenschap van de doden en de levenden.

Wij blijven hem dankbaar voor alles wat hij ons voorhield en overtuigde. Naar wie anders zouden wij gegaan zijn? Ook onze ouders hadden nooit zulke taal horen spreken, waren nooit op die manier aangesproken geweest: we moesten aristoï, de besten worden, ook in het dagdagelijkse leven.

Hoe dankbaar om dit alles was ook Jan Rijckoort, vooral dan omdat Joris van Severen hem als het ware uit het proletariaat met zijn marxistische begrippen naar huis had gehaald. Jan was immers jaren voordien verbindingsman geweest tussen de Belgische Communistische Partij en Moskou. Toen we op zekere zondag samen te Brussel in een politiecel zaten, vertelde hij ons in vertrouwen en blij te moede hoe Joris van Severen hem tot een andere levensopvatting had gebracht; hem het leven liet zien van de andere zijde. Hij verwoordde wat bij de Dinasomilitanten werd beleefd: dat wij niet leefden van brood en het materiële alleen, maar ook in een vast vertrouwen voor de toekomst en in een samenleving in rechtvaardigheid en dienstvaardige samenhorigheid, een samenleving van hoop en geloof in een betere wereld.

Hoe zouden wij toen kunnen vermoeden hebben dat Joris van Severen en Jan Rijckoort samen ten prooi zouden vallen aan bandeloze wanorde en schaamteloze rechteloosheid. God hebbe hun ziel. Uw aanwezigheid op deze dag is weer een teken van hoop.

Wel heel laattijdig vernamen we het overlijden van de Kortrijkse Verdinaso Andre Velghe. Hij werd geboren op 14 juni 1914 en overleed te Kortrijk op 27 december 1998.

In onze eerstvolgende rubriek Sprokkels steken nog een paar aanhalingen met betrekking tot de verdiensten en de rol van Raf Renard die einde vorig jaar zijn negentigste verjaardag mocht vieren. In die Nieuwsbrief zullen ze helaas te laat aan bod komen om onzerzijds als huldeblijk te fungeren. Raf Renard (°24 november 1911) overleed op 18 april 2002. In zijn jeugd werd hij als flamingant gevormd door Maurits Geerardyn, die toen in zijn geboortedorp Rollegem onderpastoor was. In de jaren '30 was hij actief in het Verdinaso en goed bevriend met Joris van Severen. Na 20 mei '40 trok hij zich uit de beweging terug, maar in de jaren '60 speelde hij een belangrijke rol in de Belgische staatkundige ontwikkelingen. Aanvang de jaren '80 werd hij president van de Orde van den Prince.

Walter Thiry (Voorburg 7 juli 1919-Antwerpen 1 mei 2002). Geboren in het Nederlandse Voorburg - waar zijn vader Antoon de repressie tegen het activisme ontliep - zou Walter in diens idealistische voetsporen en als DMO'er zijn man staan. Zolang zijn gezondheid het toeliet ontbrak hij nooit op de bedevaart naar de graven van Joris van Severen en Jan Rijckoort.

Breed geschiedkundig overzicht

De Grieks-Latijnse oudheid heeft steeds naast de slavernij, de vrije arbeiders en hun verenigingen erkend. In Athene verleenden de wetten van Solon aan de corporaties een bindende juridische kracht.

Rome kende onder de Etruskische koningen (Numa Pompilius, 715-672) collegiati, vaklui die zich onder de bescherming stelden van eenzelfde godheid, beschikten over een eigen "huis" en gezamenlijke erediensten hadden. Ze vormden de oorsprong van de binding tussen de latere corporaties en congregaties.

De keizers Trajanus en Alexander Severus poogden dan de corporaties instrumenten van hun regeringen te maken en onderwierpen de nieuwe corporaties aan de goedkeuring en het toezicht van de senaat.

Dit zou zich in de geschiedenis herhalen: macht van de zelfstandige versus onmacht van de gebonden corporaties. Met het verdwijnen van de slavernij onder de steeds grotere invloed van het christendom en een steeds groter dirigisme van de keizerlijke economische politiek, was iedere arbeider verplicht aan te sluiten bij een collegium van zijn beroep. De corporatieve statuten, gesanctioneerd door de staat, hadden bindende kracht.

Deze organisatievormen van de vrije arbeid verdwenen met de Germaanse invasie. Men zal moeten wachten tot de 10e -11e eeuw om een stedelijke economie naast de landbouweconomie tot stand te zien komen. De twee brandpunten van de stedenbeweging in het Europa van toen waren Vlaanderen (sinds de 10e eeuw) en Italië (10e en 11e eeuw). De stedelijke republieken, die elkaar als spoedig beconcureerden.

Toen ontstonden de nieuwe verenigingsvormen van handelaars: de gilden en later de Hanzen, ontstaan in Duitsland en Engeland.

Vanaf de 11e eeuw bloeiden binnen de stedelijke economieën de godsdienstige confrériën op en komen de corporaties tot stand, die hun volle bloei zullen bereiken in de 13e eeuw.

Vanaf de 14e eeuw scleroseren de corporaties in Frankrijk onder druk van de monarchistische centralisatie van het ontstaan van de manufactures, die een technisch antwoord brachten op de toenmalige grootindustrie.

Tijdens de 18e eeuw zijn de corporaties weggekwijnd. In Frankrijk onder de wetten van Turgot (1776), baron d'Allard en vooral Isaac René le Chapelier (1791). Engeland en de Nederlanden volgden de Franse trend. Maar gedurende de 19e eeuw leiden ze nog een kwijnend bestaan in Duitsland en Oostenrijk en in Rusland zelfs tot in 1917.

Tijdens de 19e eeuw wordt in antwoord op het kapitalisme het syndicalisme tot stand gebracht, maar talrijke "sociale filosofen" zochten ook naar een nieuwe bloeiwijze voor de corporatieve formule. (b.v. René de la Tour du Pin in Frankrijk en Mgr. Ketteler in Duitsland).

Een bijzonder plaats in de ontwikkeling van het corporatiewezen dient toegekend te worden aan de commerciële overzeese compagnies. In Frankrijk met Colbert en de Compagnie française des Indes orientale (van 1664 tot 1674), in 1719 opgenomen in de Nouvelle Compagnie des Indes. In Engeland met de Engelse compagnie van Oost-Indië (1599) en de West-Indische Federatie. In de Nederlanden de West-Indische Compagnie (1602) en tijdens de Gouden Eeuw (1650-1670 de Oost-Indische Compagnie. Het waren vennootschappen op aandelen, gesteund door de Bank van Amsterdam, die een werkelijke "Staat in de Staat" vormden en met hun volle gewicht wogen op de buitenlandse politiek van de Verenigde Nederlandse Provinciën. De Republiek werd mede door hen tot de voornaamste maritieme grootmogendheid en belangrijkste haard van het Westerse culturele leven.

* Het Italië van Mussolini (1883-1945), waar de vrije syndicaten verdwenen - klassenstrijd en stakingen werden onmogelijk gemaakt - en in 1925 vervangen door corporaties (Wet van 3 april 1926) en de Carta del Lavoro (van 21 april 1927). Voor elke aard van activiteiten kwamen collectieve arbeidsovereenkomsten tot stand tussen werknemers en fascistische syndicaten die de arbeids- en loonvoorwaarden vastlegden. Het regime creëerde een Nationaal Fonds voor sociale verzekeringen (ziekteverzekering, arbeidsongevallen, ouderdomsverzekering). Er werden spectaculaire economische "battaglia's" ingericht: battaglia del grano (1925-1931), battaglia della Bontifica integrale (drooglegging van de Pontijnse moerassen), er werden nieuwe steden gesticht (Littoria, Sabaudia) en vanaf 1923 werd gestart met de aanleg van de Noord-Zuid-autowegen. Rome werd geürbaniseerd en er werd een universiteitsstad - de Casa Popolari - opgericht. En naast dit alles werd een oorlogsindustrie geschapen ter ondersteuning van de imperialistische aspiraties van het regime.

De 20e eeuw zou - althans in West-Europa - de eeuw van het fascisme worden, de eeuw gedurende dewelke de Italiaanse macht, voor de derde keer de leiding van het humaniteit op zich zou nemen - aldus Mussolini op 25 oktober 1932.

* Oostenrijk, waar Engelbert Dolfuss (1892-1934), volgeling van Mgr. Seippel, zijn land tot een autoritaire en paternalistische christelijke staat wilde omvormen. In de lijn van het fascisme, maar evenzeer geïnspireerd door de pauselijke encyclieken, wilde hij, na de mislukking van de socialistische revolutie van 12 februari 1934, Oostenrijk omvormen tot een christelijke corporatieve staat, op basis van een nieuwe grondwet (afgekondigd op 1 mei 1934). Hij werd op 25 juli 1934 door Oostenrijkse nationaalsocialisten vermoord.

* Portugal, waar Antonio de Oliveira Salazar (1889-1970), op basis van een geplebisiteerde nieuwe constitutie, bouwde aan een Estada nuovo, een nieuwe staat gegrondvest op autoritaire en corporatieve ideeën. Zijn regime sloot dichter aan bij de corporatieve monarchie van een Charles Maurras en het katholieke sociaalpaternalisme, dan bij het Italiaanse model.

* Duitsland, waar Adolf Hitler (1889-1945) een Führer-staat tot stand bracht, geleid door een partij die als "Staat in de Staat" optrad en haar Führerprinzip als orde-element aan alle geledingen van de Duitse samenleving opdrong. Op sociaal vlak beoogde het nationaalsocialisme Kraft durch Freude tot stand te brengen. Zijn realisaties verdwenen met het Derde Rijk in 1945.

* Frankrijk kende onder het Vichyregime zijn Communauté française de Travail (sedert 20 juli 1940) en zijn Comités d'organisation, opgericht in uitvoering van de wet van 16 augustus 1940 en met het doel de industriële productie te regelen in tijden van economische terugval. Een wet van 10 september van dat jaar stelde een Office central in teneinde de repartitie van de industriële productie te regelen. Op 4 oktober 1941 kwam er een Chartre du Travail tot stand, die precorporatieve syndicaten voorzag. De ontworpen structuur voorzag in sociale comité's en inspraken van de "acteurs sociaux". De Vichy-wet van 16 augustus 1940 zou zeven jaar in voege blijven en daarmee de bevrijding ruimschoots overleven.

Organisch solidarisme

Op 10 juli 1932 te Roeselare, bij het standbeeld van Albrecht Rodenbach, "waait een vlag open" waaronder "zijn" strijd zal worden voortgezet. Gedaan met de Vlaamse Beweging. Nu naar de opbouw van "een geheel" dat "een macht" weze!

Tegen de oranje achtergrond van de stranden der Lage Landen, staat binnen een blanje cirkel, in het "bleu" van de Nederlandse zee en stromen, een nieuw symbool:

Het is het vaandel van een eedverbond dat op 6 oktober 1931 werd opgericht onder de bevreemdende naam VERDINASO: Verbond van Dietse nationaalsolidaristen, met als kenspreuk:

Dietsland: dit is voor het eerst weer sinds 1830 Noord- en Zuid-Nederlanders samen in één verbond, spijts en dank zij hun verscheidenheid elkaar aanvullend.

Orde: een organisch-solidaristische orde in eigentijdse vormen, die beantwoordt aan de eigen aard, de eigen geschiedenis en traditie: de vrome schoonheid, het wezen van de Nederlanden.

Het Verdinaso zal moeten uitdenken en moeten zoeken naar de geleidelijke uitbouw van dat iets dat een geheel moet worden, in staat om een macht te vormen en zal het vinden in de Zeventien Provinciën. Het moet dat streefdoel uitbeelden en uitdragen naar anderen, bezielden, die niet in kleinheid en alledaagsheid kunnen leven, en hun bestaan zinvol willen maken. De overtuigingskracht van het "voorbeeld" en het "geloof" dat het ideaal bereikt wordt door geleidelijke realisaties, verbindt hen.

Ongetwijfeld is het leven van het Verdinaso zoals Ward Kennes¹ het samengevat heeft, een leven van zoeken en groeien geweest, van een zeer klein aantal individualisten, die niet konden "berusten" in hun ruimte en tijd. Dit is beklemtoond en toegelicht door zovele auteurs, die de korte geschiedenis van het Verdinaso hebben beschreven binnen de tijd en de (nationale en internationale) maatschappij waarin het evolueerde.

Een eigenaardig geheel van contradicties die blijken uit te lopen in een logische rechtlijnige structuur, die duidelijker wordt naargelang de afstand groter wordt en het tijdsgebeuren in een breder kader kan worden gezien.

Tijdens het derde colloquium dat, gezien het thema, zou kunnen plaatsvinden onder de wekroep waaronder zovele volksvergaderingen van het Verdinaso doorgingen:

bedenke men hoe de sociaal-economische orde steeds weer opnieuw dient te worden bevochten. Twee grondbeginselen moeten Joris van Severen daarbij toen voor ogen gestaan hebben:

één: het stedelijk corporatisme, hem door Henri Pirenne bijgebracht en de latere inspraak van de burgers met de overzeese handelscompagnieën van de Gouden Eeuw. Dit waren geen utopieën geweest, maar realiteiten! Zij hadden wel degelijk bestaan. Meer dan dat: ze hadden de Lage Landen geleid tot hoogtepunten van welvaart en dus van kunst en cultuur in het Europa van en in de wereld van toen. Hugo Verriest had het niet anders gezien, de vroege August Vermeylen al evenmin.

twee: voor Joris van Severen, geboren in 1894, was de gehele 19e eeuw - en in het bijzonder de gehele Franse 19e eeuw - een summa van nieuwe mythen, die de denkbodem vormden voor de sociaal-economische opbouw van een nieuwe "gouden eeuw" in het aanbrekende nieuwe millennium.²

"Le grand espoir du XIX siècle...", zoals André Gueslin het ziet in zijn onovertroffen recente boek "L'Invention de l'Economie Sociale".³

Nooit voorheen was het gebeurd dat mensen zich reeds aan de Goden voorbij waanden.

* Darwin (1809-1882) en Spencer (1820-1903): de levenswil in geweld en traditie; de mens in de evolutieleer.

* Wagner (1813-1889): de mensheid dienende mens in zijn begaan zijn om de medemens tot rust te brengen in de schoonheid.

* Nietzsche (1844-1900): in een Godverlaten tijd, de volle levende mens, strevend naar zijn volwaardigheid als mens.

* Marx (1818-1883): de mens midden de evolutie der productiemiddelen strevend naar de beheersing ervan.

In hun schaduwen werd gezocht naar de grote wetten die op verklaarbare, bewijsbare wijze de natuur en daarbinnen de menselijke natuur bepaalden en onder meer naar wat de mensen ertoe bracht in een gemeenschap te leven die blijkbaar steeds meer op een voortdurende vooruitgang, een niet te stuiten "progrès", berustte. Volgens wetenschappelijke wetten zou de belangeneconomie een sociaal-economie worden die voor de mens een meer verantwoordelijke menswaardige samenleving zou tot stand brengen.

Zeer belangrijk was de kerk en het geloof dat zij vertegenwoordigde op de gebieden andere dan die van de religieuze kennis, voorbij gestoken werd door de wetenschap. Waar de wetenschap echter nooit een tot actie-aanzettende, een energetische essentie is, bleef de kerk, in haar sociale functie, bestaan rond een goddelijk begrip dat met de hoogste schoonheid samen viel. Men vergelijke het integrale katholicisme van paus Pius IX met de opening naar de moderniteit van paus Leo XIII.⁴

Een van de denkscholen bleef verbonden met de levensopvattingen die als organisch werden ervaren, empirisch en niet theoretisch-abstract. De menselijke samenleving was voor deze school een geheel van ontelbare mensvariëteiten die alle hun eigen plaats, rol en taak hadden, maar evenwaardig waren omdat zonder de samenwerking van ieder van hen, waar hij ook stond, natuurlijke groei van het grote geheel dat hij mét alle anderen samenstelde, niet of niet meer mogelijk was. Aldus liep het individueel en het sectoriële belang samen met het collectief belang.

Het organisch solidarisme werd aldus gezien als een autonoom begrip dat een toegevoegde waarde voor individu én samenleving, een "holisme" was. Dit organisch solidarisme werd een derde weg tussen enerzijds de liberale opvattingen van onbegrensde mededinging die vrij spel liet en aan de industrialisatie en anderzijds het utopisch socialisme dat echter vorm zou geven aan andere materialismen dan het oorspronkelijk associonistisch socialisme. Die andere vormen zouden dan weer, meer en meer, met oorlogsindustrialisatie gepaard gaan. (Fascisme, Nazisme, Communisme).

Het organisch solidarisme was slechts mogelijk indien en zolang het zich onafhankelijk, autonoom dus, van de staat en boven de klassenstrijd opstelde en aldus een harmonie mogelijk maakte tussen allen die bij het productieproces betrokken waren. Het was slechts mogelijk zolang lichamen - corpora - voldoende dicht stonden bij de individuele activiteiten en actiesferen van personen, zodat deze opgenomen konden worden, op een natuurlijke wijze en zelfgeordende wijze, in de gehele vitale stroom van het sociaal-economische leven, in een gedecentraliseerde staat, die m.a.w. alle beschikbare energiëen optimaal ontwikkelde en ordende, in plaats van ze uit te buiten door ze tegen mekaar in- en op te stellen.

In zijn politiek denken werd bij Joris van Severen ongetwijfeld de reactionaire weg doorgetrokken die begon met Edmund Burke (1729-1797), Claude de Saint Martin (1743-1833), Blanc de Saint Bonnet (1815-1850) en uitliep op Joseph de Maistre (1753-1821) en Louis de Bonald (1815-1850).

Niet minder belangrijk waren voor hem echter de elitaire maatschappijvisies van Hippolyte Taine (1828-1893) en Ernest Renan (1823-1892). En hoe zou een persoonlijkheid van het gehalte van een Jean Jaurès (1859-1914) Van Severen niet hebben aangetrokken.

Het voorgaande kon - na de nederlaag van 1870, die Frankrijk nooit te boven kwam - niet anders leiden dan tot het Franse extreme nationalisme met het "la politique de préservation sociale" van Maurice Barrès (1862-1923), met het "la politique d'abord", omwille van "l'indépendance française" van Charles Maurras (1868-1952), Charles Péguy (1873-1914), maar ook tot een "certaine idée de la France" van Jules Michelet (1873-1914), die nog een Charles de Gaulle (1890-1970) en de Ve Republiek zozeer zou tekenen.

De belangstelling van Joris van Severen voor de gehele 19 eeuw was echter veel breder dan hetgeen hij aldus politiek, d.w.z. als denker en bouwer van publieke instellingen, kon leren bij een als typisch Frans te kenmerken nationalisme, dat zich tegen de decadentie in dat land te weer stelde. Ook daar ontleende en gebruikte hij slechts - de Nederlandse toestanden waren niet degene van de "hexagone" - wat hem nuttig bleek voor eigen opbouw. Aldus volgde hij hen ook in hun benadering van Auguste Comte (1798-1857) die de grote leermeester zou worden van de sociologen Emile Durkheim (1858-1917), Charles Gide (1847-1932), Léon Bourgeois (1854-1923), alle protestanten!

Neen. de "corporatieve orde", de "solidarité organique", het concept van "les corps intermédiaires" en van "l'ordre collectif" vond hij niet alleen bij René de la Tour du Pin (1837-1924). Wat Maurras ook dacht van het "protestantse gevaar" voor de Franse eenheid, het Verdinaso was christelijk, diende rekening te houden met al de christelijke geloofsovertuigingen. In de Nederlanden was nu eenmaal niet anders mogelijk!

Joris van Severen kon als individualist niet voorbijgaan aan de grote liberale denkers als Benjamin Constant (1767-1830), Alexis de Tocqueville (1805-1859) en Alain Emile Chartier (1868-1951), die alle voortreffelijke denkers en klassieke schrijvers waren.

Het socialisme van Van Severen was vooral datgene van het einde van de Eerste Wereldoorlog, het revolutionaire, waar het nog zo dicht aansluit bij de eerste utopische socialisten, het "socialisme associonisme" van Henri de Saint Simon (1760-1825), diens leerling Pierre Leroux (1797-1871), de phalanstères van de surrealist Charles Fourier (1772-1837) en de brug tussen beiden gevormd door Constantin Pecqueur (1801-1887). Het was niet de "klassenstrijd" maar integendeel: de wereldsolidariteit van al degenen die deelnamen aan het productieproces en een onontbeerlijke elite vormden, aan wie de leiding, de moderne oligarchie, diende toe te komen.⁵ De "oligarchie" gevormd door de besten, door wie het best iets kenden, zich op een taak hadden voorbereid; weer de gehele Van Severen.

Wat de katholieke stemmen betreft dienen, behoudens van wat hoger werd aangehaald, nog vermeld te worden: Lacuria (1806-1890), Gratry (1856-1872), Ballanche (1776-1847), Montalembert (1714-1800) en vooral H. de Lamennais (1782-1854). Maar sterker dient de aandacht gevestigd te worden op het latere Personalisme van Emmanuel Mounier (1905-1950) en Jacques Maritain (1882-1972) met de groep rond het tijdschrift L'Esprit (1932), waartoe o.m. Pieter van der Meer de Walcheren behoorde, die Joris van Severen tijdens de "Grote Oorlog" had leren kennen bij Mamieke Belpaire. Tot zover ons overzicht.

In de optiek van deze denkers, die de optiek van Joris van Severen was, was "de Mens" als persoon een ethische en absolute waarde op zichzelf geworden, die aan alle andere waarden voorafging, alle andere oversteeg.

Hij - de mens - kwam gedurende de 19e eeuw, van het abstract-individualistische begrip van de revolutionaire liberale leer, tot een deel van het geheel (familie, beroep, natie, staat) van het holisme. Hij zou naargelang de 20e eeuw dichterbij kwam, gesteld worden tegenover de massa van om allerhande redenen vervangbare mensen en, uiteindelijk in de loop van die eeuw in en met de massa vergaan.

Gesteld tegenover de horizont van het jaar 2000 kan de vraag gesteld worden of de gehele 19e eeuw nog niet gezien worden als een utopie, dan wel eerder als een pré-wetenschap die nog op intuïtie stoelde.

De mens kan slechts ten dele gemeten worden met de maatstaven waarmede al het andere wordt gevat. De 20e eeuw heeft dit aangetoond. Martin Heidegger (1889-1976) - "Nur noch ein Gott kann uns retten" - sloot de rij. Teilhard de Chardin (1881-1955) plaatste die eeuw op haar juiste plaats in de evolutie. Beide, waren zij de latere hoogtepunten van die eeuw.

* Vertrekkend van Plato, het onsterfelijk beginsel dat iedere ziel is en dat aan ieder van ons toelaat alles in de ideale perfectie te zien (Claude de Saint Martin) en aldus God te vinden als men Hem werkelijk zoekt (Novalis);

* in de traditie van het Thomisme beseffend dat de mens - ziel en lichaam - deel uitmaakt van een universeel plan, waarin het leven en het daaraan inherente lijden opgetild worden boven de dood, en het niet waar is dat de dood het einde van alles is;

* aanvoelend dat de Paulinische liefde voor God de liefde voor de medemens is, waardoor de hemelse en de aardse "Rijken" samen vallen, blijkt een "orde" een lijn te bepalen van vooruitgang in ruimte en tijd, waardoor het leven zin krijgt. Joris van Severen zocht steeds dié "lijn" op. Het was de lijn van de generatie van toen.

I. De 20e eeuw: de wil om tot Europese eenwording te komen na de oorlogsuitputting van alle Europese staten; de 21e eeuw: de dreiging van een nieuwe wereldmacht en een nieuwe wereldmarkt, waarin Europa en wat we de Europese waarden noemen, nog nauwelijks een rol spelen, niet eens op het vlak van de culturele- en kunstwaarden.

II. De machines, de organisaties, de instellingen, de geneeskunde, het transport, beantwoorden niet meer aan de mogelijkheden van de mens, die ze verondersteld worden te dienen en van zovele lasten te bevrijden. Ze beantwoorden aan hun eigen wetten en aan hun eigen evoluties en revoluties. Ze zijn ontsnapt aan de mens, de menselijke vrijheid, dit is verantwoordelijkheid.

III. De beschaving is een geheel geworden van grondstoffen, economie, energie en communicatie. Met haar is de menswaardigheid vervalst, want te ver verwijderd van het menselijke leven naar "de maat van de mens", van diens individuele leven, van het leven dat nochtans behoefte heeft aan medeleven.

Dringen dezelfde vragen zich niet aan ons op die zich ook reeds in de 19e eeuw aandienden? De vragen:

* naar een doorgedreven participatie van alle deelnemers aan het bedrijfsgebeuren;

* van de kaders en instellingen die juridisch bepaald en zelfs afhankelijk zijn van een grondwet.

Opdat iedere persoon wezenlijk tot hoogst mogelijke ontwikkeling kan komen door vrijheid, gelijkwaardigheid en broederlijkheid, dit is solidariteit. André Philip schreef: "L'homme ne peut pas s'incliner devant ce que arrive, mais susciter ce qui arrive." Het was de synthese waartoe reeds de hierboven aangehaalde Bourgeois in 1900 was gekomen: solidarisme (fraternité) - justice (egalité) - vrijheid (liberté).

Ongetwijfeld kan ons derde Colloquium Joris van Severen aanzet tot dieper nadenken en bezinning bieden. Zeker op een ogenblik dat de Europese natiestaten door een postnationale superconstructie vervangen worden, die zelf dreigt een supranationale identiteit te worden. Wat zal daarin nog de macht zijn, welke rol is daarbij nog weggelegd voor de kleinere volkeren, en van de drie lotsverbonden staten die door toevallige historische gebeurtenissen tot nader order - dit is alvast nog tot 2008 (wanneer het Benelux-verdrag ten einde loopt) - in het parlement te Straatsburg als Benelux samen horen?

Het is een gemeenplaats te zeggen dat de mensen die de geschiedenis "maken" niet weten "welke" geschiedenis zij maken. Dit geldt ook voor hen die aan onze hedendaagse geschiedenis sleutelen. Het resultaat daarvan blijft vooralsnog ongewis.

¹ Ward Kennes, 'De nationale visie van Joris van Severen', in: Gedenkboek Joris van Severn 1894-1994, pp. 227-268.

² "L'utopie est le produit d'un travail intellectuel. Les mythes sont les sentiments et les idées des masses populaires se préparant à entrer dans une lutte décisive. Un élan vital, un instinct populaire conduit l'humanité vers des formes sociales supérieures." Georges Sorel (1847-1922)

³ Selfgouvernement: "Le principe du gouvernement de l'ensemble des citoyens par des groupes professionnels légiférant pour l'ensemble de la production." "Pour que le peuple des producteurs n'arrive pas à une revolution politique par laquelle il ne changerait que de maître, les producteurs, souverainement et librement organosés, doivent arriver à l'autogestion et à la vie associocréatrice." (Georges Sorel)

⁴ Men vergelijke daartoe de opeenvolgende encyclieken Mirari vos (1832), Quanta cura en Syllabus (1864), Rerum Novarum (1891) en later Quadragesimo Anno (1931) en Divini Redemptoris (1937).

⁵ Vanaf zijn jeugdjaren bij de Jezuïeten was Joris van Severen, in het voetspoor van de eerste Vermeylen, vergroeid met de gedachte van de "oligarchie der besten" en zag hij George bij Bernard Shaw (1856-1950) en diens Fabian Society het "socialisme van de aristocraten".

Holistisch solidarisme

Joris van Severen had ingezien dat het corporatisme een "derde weg" zou blijven tussen steeds onmenselijke vormen van kapitalisme (inclusief staatskapitalisme) enerzijds, en een steeds verder uitgehold politiek systeem - van aan elkaar gebonden partijen en syndicaten - anderzijds.

Deze idee van de "derde weg" bleef verankerd in de Europese levenswijze en traditie (Chirac, 28 mei 2001) die, historisch gegroeid, zowel politiek als maatschappelijk een model bood en verder zou worden uitgebouwd. Naargelang het scepticisme ten overstaan het steeds inhoudslozer wordend politiek leven toenam en ingezien werd dat ook dit "ancièn régime" - dixit Leopold III - zijn tijd gehad had, groeiden de realisatiemogelijkheden van dit nieuwe model van maatschappelijke ordening.

Ten overstaan van het "Sabena"-gebeuren, noteerde ik bij gebrek aan Nederlandstalige bronnen, uitspraken ontleend aan de recente Franse literatuur die me terzake passend leken.

Dit heeft me doen begrijpen waarom Joris van Severen - geboren op het einde van de 19e eeuw - in zijn tijd voor soortgelijke overwegingen, te rade ging bij een aantal Franse denkers, in feite voorlopers, die in een economische maatschappij gestoeld op de grootindustrie, de waardigheid en de meerwaarde van de werknemer genegeerd zagen. Teneinde hieraan te verhelpen, streefden ze een ideaal inzake sociaal-economische ordening van de samenleving na, die ten goede zou komen aan alle deelgenoten aan het productieproces. Ze deden dit door het beklemtonen van een synthese: de solidariteit die tussen alle componenten diende tot stand gebracht te worden. Hun hedendaagse opvolgers denken er niet anders over, getuige onze korte bloemlezing.

"Comme dans toutes les périodes qui suivent une crise économique majeure, l'incertitude quand à l'avenir domine toutes les entreprises de reconstruction de nouveaux cadres sociaux: ceux d'hier ne sont plus pertinents et ceux de demain ne sont pas encore fixés. L'identité de quelqu'un est pourtant ce qu'il y a de plus précieux: la perte d'identité est synonyme d'aliénation, de souffrance, d'angoisse et de la mort." (Claude Dubar, in: La socialisation. Construction des identités sociales er professionnelles, Parijs, Armand Collin, 1996, p. 5.)

"On dit que la crise du sens, la paralysie des grandes solidarités d'hier provoquent le repli sur l'individu, le corps, le couple, la famille, le microgroupe. Certes, mais il y a aussi "repli" de type corporatiste, c'est-à-dire recherche de territoire qui ne peut plus être celui des vieilles mégasolidarités essoufflées et qui soit néanmoins assez vaste pour permettre la prise en charge de questions qui ni peuvent pas se régler au niveau de l'individu ou du micro-groupe. Aussi se pose la question de la relation du sens et de la transcendance avec le phénomène corporatiste, et donc du rapport entre corporatisme et spiritualité. Il est trop facile et très faux de régler cette question par la négative, en posant que, par définition, le corporatisme est absence de spiritualité, mort de l'idéal, rabattement sur le degré zéro de la pensée, c'est-à-dire intérêt "égoiste" de groupe. Rien d'aussi répandu que cette vision et d'aussi facilement contestable: Le corporatisme produit du sens et de l'idéologie... Peut-être que les grands idéaux et les grands systèmes qui invoquent la classe, la nation, le monde et l'humanité sont défaillants... De ce point de vue, le repli idéologique actuel sur diverses formes de corporatisme n'est sans doute pas la solution du problème, mais, au contraire, une de ses manifestations. (...)

On ne peut pas complètement exclure l'idée que le "nouveau corporatisme" constitue une sorte de bain où, fût-ce à son corps défendant, se préparent de nouvelles ouvertures de la pensée et de l'action, une reprise de la production du sens." (Yves Barel, in: L'état et les corporations, Dominique, Colas, 1988, pp. 41-43.)

"Le corporatisme entre dans un nouveau cycle politique. Désormais et jusqu'à aujourd'hui, c'est évident qu'il ne cesse d'être un vecteur de modernisation sur lequel l'Etat peut s'appuyer (sans l'accaperer). Le corporatisme devient légitime aux yeux du plus grand nombre parce qu'il apparaît comme l'expression d'un refus de la résignation façe à une classe politique jugée défaillante." (Jacques Capdevielle, in: La modernité du corporatisme, 2001, p. 75.)

"La communication, la participation sociale, l'initiative même ont pour condition préalable, pour socle, la confiance dans un minimum de solidarité sociale. Quand cette sécurité est ébranlée, les groupes ne peuvent que se durcir, se renfermer sur eux-mêmes, la seule règle collective de comportement qui subsiste alors, c'est que chaque groupe ayant le droit de se défendre, il faut faire preuve de patience quand les autres réglent leur compte avec le gouvernement. La situation présente a été engendrée non seulement par l'extension de la précarité 'chômage long, non entrée dans la vie de travail...). Mais par le sentiment que donne la classe politique d'en avoir pris son parti." (Paul Thibaud, in: Les Français et leur Etat, 1987, p. 15.)

"Un système de représentation d'intérêts, dans lequel les unités constituantes son organisées en un nombre limité de catégories singulières, obligatoires, non concurrentielles, hiérarchiquement ordonnées et fonctionnellement differinciées, recconnues ou agréées (sinon créées) par l'état qui leur garantit délibérément le monopole de la représentation au sein de leurs catégories respectives en échange de l'observation de certains contrôles sur le choix des dirigeants et sur l'articulation des attentes et des intérêts." (Philippe Schmittez: definitie van het corporatisme, "c'est-à-dire l'activité corporatiste".)

Handelend over "la crise des formes traditionnelles de régulation sociale", stellen Thomas Ferenesi en Gérard Adam vast dat: "Avec l'affaisiblissement du système de représentation politique et sociale et de la sclérose de l'état-providence, ce sont les acteurs sociaux qui jouent le rôle décisif: ils préférent le corporatisme à l'intérêt général. Le mouvement social avance à l'écart des contraintes et des régulations comme contre-pouvoir et facteur d'identité dans un monde atomisé."

Denis Segrestin stipt aan dat: "Les patrons et les employés sont obligés à négocier et de favoriser ainsi le progrès et la cohésion sociale."

Alain Supiot sluit daarbij aan: "D'où l'émergence d'associations regroupant sous les auspices ou avec l'aval de l'état des représentants de groupes d'intérêts antagonistes en assurant la conciliation de ces intérêts grâce au pouvoir normatif qui leur est reconnu."

datum	zaterdag 21 september 2002
plaats	Domein Ruytershove, Manegemstraat 37, 8870 Izegem
aanvang	9.30: aankomst + koffie
einde	voorzien omstreeks 18.00 uur

Uitnodiging tot het

Derde colloquium Joris van Severen

Mededelingen

Joris van Severen. Een apologie

6e Jaarboek Joris van Severen

20 mei 2002

Voorbereidend op het
Derde Colloquium Joris van Severen

Breed geschiedkundig overzicht

Organisch solidarisme

Holistisch solidarisme