Voorafgaand twee opmerkingen: ik kwam via stamboomonderzoek en niet
via de politiek bij Van Severen terecht en ik ben geen historicus van vorming.
Bepaalde aspecten, die vroegere biografen wat onderbelicht lieten,
kon ik beter in de verf zetten, deels dank zij nieuwe bronnen. Zijn verhouding
tot het flamingantisme volgde ik aan de hand van de positie die hij t.o.v.
de IJzerbedevaart en vooral het IJzerbedevaartcomité innam. Van
medestichter evolueerde hij tot verwoed tegenstander, omwille van het naïeve
pacifisme en antimilitarisme dat er gepredikt werd, en de woordenvloed,
waarop geen daden volgden.
De wisselwerking tussen de adel en de haute bourgeoisie langs de ene
kant en Van Severen langs de andere kant, is een volgend belangstellingspunt.
Na de afgang van Rex, bleef voor de aristocratie alleen nog het Verdinaso
over als geldig rechts alternatief. Dit speelde een zekere rol in de evolutie
die Joris van Severen doormaakte. Om de adel over de brug te krijgen, diende
hij heel wat water in zijn wijn te mengen.
De breuk met Wies Moens wordt ten onrechte (volledig) op rekening van
de nieuwe marsrichting geschoven. Er bestonden andere en vroegere redenen.
Er bestond een verschil in levensopvatting, dat reeds in de Ter Waarheid-periode
tot een breuk geleid had. Moens ambieerde even zo goed als Van Severen
de leiderspositie, maar ondervond algauw dat hij geen kans maakte. Hij
benadrukte vooral de Germaanse "roots" van Vlaanderen, vanwaar zijn sympathieën
voor Duitsland, terwijl Van Severen de mediterrane en klassieke kultuur
hoger schatte dan het Germaanse erfgoed. In feite betekenden de zware rellen
in de Uilenspiegel te Gent, samen met de nieuwe marsrichting, de druppel
die de emmer deden overlopen en het uiteengaan bezegelden.
Een klassiek verwijt aan het Verdinaso is dat het financiële steun
ontving uit Italië en Duitsland. Ik meen afdoende bewijs geleverd
te hebben dat daar niets van aan was, dit in tegenstelling tot andere partijen
en bewegingen.
Omtrent de teleurgang van het Verdinaso werd tot nog toe zo goed als
niets gepubliceerd. Ik heb gepoogd deze periode te schetsen, uitsluitend
gebruik makend van tijdsdokumenten. De teleurgang van de beweging van de
"orde" in twist en wanorde, vormt een triest verhaal.
Rest het verwijt dat Joris van Severen Vlaanderen verraden heeft omwille
van België. Hij viel weliswaar uit tegen federalisme en een zelfstandig
Vlaanderen, maar om andere redenen. Zijn ideaal was en bleef het Dietse
Rijk, dat de drie huidige Beneluxstaten omvatte.