De evolutie van Joris van Severens levensbeschouwing en maatschappijvisie
- samengevat: zijn ideologie werd tot hiertoe bijna altijd voorgesteld
in de zin van: vóór de nieuwe marsrichting, na de nieuwe
marsrichting. Deze benadering is veel te simplistisch.
De analyse van duizenden bladzijden niet gepubliceerd materiaal (dagboeken,
agenda's, brieven, nota's), aangevuld met onderzoek naar de lektuur van
Joris van Severen tijdens de Eerste Wereldoorlog en een rekonstruktie van
zijn privé-bibliotheek, geven een veel genuanceerder beeld. We kwamen
tot de volgende resultaten:
1. De ideologie van Joris van Severen vertoont een aantal "wandelende
konstanten", d.w.z. konstanten die daarom nog niet statisch zijn. Voorbeelden
daarvan zijn zijn katholicisme, zijn omwentelingsdrift, zijn koppeling
van sociaal en nationaal engagement, zijn gehechtheid aan zijn geboortedorp
Wakken en aan het West-Vlaamse platteland, zonder zijn hang naar Romantiek
in het algemeen en Thomas Carlyle (1798-1881) in het bijzonder te vergeten.
De grote invloed van de Schotse romanticus werd tot nog toe door de biografen
van de Dinaso-leider over het hoofd gezien.
2. Zijn aanvankelijk linkse politieke oriëntering tijdens en vlak
na de Eerste Wereldoorlog, waarbij hij van anarchist tot bolsjewist evolueerde,
is veel belangrijker geweest dat tot hiertoe aangenomen.
3. De tot hiertoe door de Van Severen-biografen gebruikte verklaringsmodellen
voor zijn ideologische evolutie (b.v. "Volksnationalist werd staatsnationalist"
- cfr. Wies Moens -, "maurrassiaan", "fascist", enz.) blijken ontoereikend
te zijn. Hoogstens geven ze de beschrijving van één konstante,
van één invloed op Van Severen of van één voorbijgaande
periode in zijn leven.
De konservatieve revolutie en haar driedeling in nationaal-revolutionair,
völkisch en jongkonservatief - volgens de typologie van Armin Mohler
- geeft vooralsnog het meest diepgaande en meest gedifferentieerde inzicht
in de ideologische evolutie van Joris van Severen. Ze laat o.m. toe zijn
ontwikkeling te begrijpen als een opeenvolging van verschillende fasen,
waarbij de ene al aan het groeien is, door lektuur, ervaringen en introspektie,
terwijl de andere stilaan wegdeemstert. Daar deze evolutie plaatsvindt
binnen één ideologisch complex, leidt het niet tot echte
breuken. Daar zorgen verder ook zijn persoonlijkheidstruktuur voor en de
andere hierboven vermelde konstanten.
Daaronder is bij Joris van Severen zijn in krisismomenten steeds weer
terugkerende herbronning van het ultramontaanse katholieke geloof, waarin
hij was opgevoed, zeker de voornaamste. Merkwaardig is dat dit telkens
weer plaatsgrijpt door de lektuur van Le voyage du centurion, het
autobiografische verhaal van de bekering van de Franse officier Ernest
Psichari.