Toon Maes

Bouwkundige, schilder, dichter en politiek geëngageerde

Piet Cassiman

Maes als politiek geëngageerde

Hun bittere mond heeft het klagen verleerd

 en ‘t praten in den wind;

hun diepe blik is naar ’t leven gekeerd

dat men zonder strijd niet wint

Zij gordden de oude wapens aan

vertrouwd met de kleur van het bloed

en uit verre dromen klom

‘t beloofde land hun tegemoet

Zij zullen verwoed den vijand slaan

slag op slag het land uit

zij zullen misschien den dood ingaan

zwart van ‘t kruit.

Maar in de wijding van den nieuwe dag

komt Oranje met stralen gelaat

en opent in heilige stilte

de poort van den Dietse Staat.

(Toon Maes, Vader Aarde. p. 8)

De jaren twintig werden gekenmerkt door de nasleep van WO 1. Het lot der uitgeweken en gestrafte activisten beroerde de studentenwereld die streefde naar de vernederlandsing der Rijksuniversiteit te Gent. De verkiezingsstrijd rond Borms bracht woelingen en opstandige taal.

Toon Maes (1911-1986), als jonge Deinzenaar, kwam te Gent in de Rijksnormaalschool en sloot zich aan bij het Algemeen Vlaams Studentenverbond. In 1927 werd een maandblad gesticht ‘Opkomst’ als orgaan van dit verbond van het Officieel Onderwijs. Toon Maes werd hoofdredacteur. Voorzitter van dit verbond was Renaat Merecy. Er bestonden afdelingen in athenea en rijksnormaalscholen zodat Maes medewerkers had te Antwerpen, Brussel, Gent, Leuven, Brugge, Diest, Hasselt, Lier, enz.

De tijdsgeest tijdens zijn studentenjaren moet de twintiger aangezet hebben om aan te sluiten bij het Dinaso van Joris van Severen.

Het Dinaso kreeg ook zijn aanhang te Deinze, hoewel niet zoveel als het VNV (Vlaams Nationaal Verbond). Wanneer het in 1933 een aanvraag voor een manifestatie deed aan het Stadsbestuur, besliste de gemeenteraad in zitting van 02/12/1933 een verbod op te leggen om al dan niet in uniform op te treden: “zich in open lucht of in de publieke plaatsen in de wapens te oefenen, ontplooiingen, gezamentlijke bewegingen, marchen en andere operaties uit te voeren met het doel aan haar leden de bestanddelen ener militaire opleiding aan te leren.” (In 1896 was er zo’n verbod geweest om met een rood vaandel op straat te komen.)

Maes was vendelleider DMO (Dinaso Militanten Orde) in Groep II Oost-Vlaanderen. De Dinaso Militanten Orde was verantwoordelijk voor de orde en de tucht bij elke manifestatie van het Dinaso. Beschermend optreden jegens de handtastelijkheden van tegenstrevers en ordeverstoorders.

Wanneer Toon Maes in 1938 met zijn groep Dinasoleden een door het stadbestuur toegelaten optocht hield, stuurde onderzoeksrechter Jacquart bij de Rechtbank van 1e Aanleg te Gent, d.d. 21/1/1939 een schrijven aan de burgemeester waarbij hij vroeg of Toon Maes wel de toelating tot de optocht had gekregen. Burgemeester Van Risseghem antwoordde op 23/01/1939: “dat ik de toelating gegeven heb aan Maes Antoon, om met zijn groep enkele straten onzer stad te doortrekken op 11 december 1938, hetgeen dan ook zeer ordelijk gebeurd is.”

Maes werkte als medewerker aan het partijblad ‘Hier Dinaso!’ en had ‘een goede pen’. Hij was tevens een goed redenaar en actief militant

10 Mei 1940 viel Duitsland België binnen. Vreemdelingen, verdachte personen en politieke figuren werden aangehouden, opgesloten, en weggevoerd naar Franse kampen. Ook Joris van Severen, leider van het Verdinaso, werd te Brugge aangehouden en te Abbeville vermoord door dronken Franse soldaten.

Deze onthoofding van het Verdinaso leidde in de eerste maanden na de Belgische capitulatie op 28 mei 1940 tot een uiteenvallen dezer partij. Een gedeelte hield zich afzijdig van politiek, een ander gedeelte sloot in mei 1941 aan bij de eenheidsbeweging van VNV en een derde deel sloot aan bij de DEVLAG, (Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap) van 1935 tot dan een culturele beweging onder leiding van Jef van de Wiele.

Toon Maes was één van deze derde groep die resoluut partij kozen voor ongeremde collaboratie met de bezetter. Hij stapte over naar de Algemene SS Vlaanderen, later SS-Vlaanderen en van 01/10/1942 de Germaanse SS in Vlaanderen. Hij ging in de Propagandadienst van de DeVlag waar hij adjunct-chef werd voor Vlaanderen in september 1943. Wanneer Jef van de Wiele het boek ‘Op zoek naar een vaderland’ in 1942 publiceerde, moest op de postrekening van Toon Maes de verschuldigde 2Ofr. overgeschreven worden.

Vanuit de DeVlag hield Maes zich ook bezig met de culturele uitwisseling tussen Vlaanderen en Duitsland, door verkoop van schilderwerken over de grenzen heen. In die functie trok Maes in december 1940 reeds naar Berlijn samen met Servaes en andere Vlaamse schilders. Hij bracht een enthousiast verslag uit in het tijdschrift ‘DeVlag’.

Te Deinze werden de samenkomsten gehouden in ‘De Pulle’ het socialtisch verenigingsgebouw in de Stationstraat. Toon Maes was er lokale voorzitter van de DeVlag. Het proza van de oorlogsjaren bracht Toon Maes, zoals hij zelf schreef, een ‘sappige’ terdoodveroordeling op, “meer heb ik met de literatuur niet verdiend.”

Maes was ook aanwezig op de aanstelling van burgemeester Dr. Jan Wannyn te Nevele op 29 juni 1941 en teAstene bij de aanstelling van Rudolf Versele in augustus 1941. Te Eke voerde hij het woord op 17/08/1941 bij de huldiging van burgemeester-onderwijzer Gaston Lampens.

Enkele dagen vóór de aankomst van de Engelse troepen te Brussel op 3 september 1944, vluchtte Toon Maes naar Duitsland, waar hij met Van de Wiele en andere gevluchtten een Landsleiding Vlaanderen stichtte in de Luneburger Heide. Deze werd ondergebracht in het slot Pyrmont, dat op 01/11/1944 moest ontruimd worden. Een school te Hildesheim werd dan ter beschikking gesteld van de Landsleiding. Voor Dr. C. Verschaeve en Dr. A. Borms werd een onderkomen gevonden in de omgeving van Aussig. Bij de totale ineenstorting op 8 mei 1945, dook ook Maes onder te Bergisch-Gladbach.

Wanneer de Belgische Politie hem daar wou aanhouden, werd hij gewaarschuwd en vluchtte naar Zwitserland.

Met politiek was het gedaan. In Vlaanderen woedde de repressie.

Toon Maes werd veroordeeld tot de doodstraf door de Krijgsraad van Antwerpen en werd ontzet uit de Belgische nationaliteit op 12.07.1945. Hij werd uit het 1eger uitgesloten door de gouverneur van Oost-Vlaanderen op 17/03/1947. Uit het register van de architecten van Oost-Vlaanderen werd hij geschrapt.

Maes vroeg strafvermindering in 1953 en bij KB van 19/02/1969 werd de doodstraf omgezet in 20 jaar opsluiting.

_____________

Hoofdstuk Maes als politiek geëngageerde, uit Toon Maes. Bouwkundige, schilder, dichter en politiek geëngageerde, door Piet Cassiman, in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Leiestreek, jg. LXXII, 2005, pp. 147-150.

In memoriam

Op 2 augustus overleed na een lang ziekbed op 73-jarige leeftijd in Koksijde Carlos van Louwe (°1932). Zijn leven lang had hij een groot respect voor Joris van Severen. Zijn bibliotheek bevatte nagenoeg alle publicaties van en over het Verdinaso. Hij was tevens de bezitter van een paar schilderijen en een buste van de Verdinaso-leider. Dat respect en eerbied voor Van Severen had hij van zijn vader, advocaat in Torhout en nadien vrederechter in Gistel, meegekregen. Luc van Louwe was niet alleen Vlaamsgezind maar ook geheim lid van het Verdinaso.

Jarenlang was Carlos van Louwe directeur van het vakantiecentrum Het Reigersnest in Koksijde, dat tevens een ontmoetingsplaats voor tal van Vlaamsgezinden, met vakantie aan zee, was. Op lokaal vlak was hij de organisator van tal van Vlaamsgezinde initiatieven. Hij was onder meer medestichter van de lokale afdeling van de Orde van de Prince. Achter de schermen droeg hij zijn steentje ertoe bij opdat het Van Severen-archief een veilig onderkomen zou krijgen binnen de muren van de Leuvense universiteit.Aan zijn familie wensen we onze innige deelneming te betuigen.(PJV)

Antisemitisme - andermaal

Rudy Pauwels, Deurle

In afwachting dat een grondig universitair werk van hem verschijnt, gaf Edouard Husson in 2005 bij Perrin een samenvatting uit Nous pouvons vivre sans les Juifs – quand et comment ils deciderent de la Solution finale?, dat de Prix Benelux ontving (ISBN 2-262-02356-5).

Dit boek toont duidelijk aan hoe op 20 januari 1942 Wannsee mogelijk werd en sinds november 1941 voorbereid werd.

Joris van Severen, uitgeleverd door België aan Frankrijk en neergeschoten door Franse soldaten te Abbeville op 20 mei 1940, noch het daarna ontredderde en mede onder Duitse druk vóór die data ontbonden Verdinaso, konden nog onmogelijk betrokken worden bij de “eindoplossing” van wat het Jodenvraagstuk genoemd werd.

Men verwarre de geschiedenis van de Shoah dus niet met wat voorafging aan de Tweede Wereldoorlog, periode waar nog gedacht werd aan territoriale oplossingen van het vraagstuk: Madagascar en de Conferentie van Evian van juli 1938. Op dat ogenblik waren iets minder dan de helft van de Duitse en Oostenrijkse joden uitgeweken, zonder dat voor hen een bevredigende internationale oplossing was gevonden. Ook daarover is het boek van Husson lezenswaard.

Joris van Severen en internet

Maurits Cailliau

Inleiding

Alfons van Opstal (†)

Alfons van Opstal heeft in het Verdinaso en meer bepaald in de Dinaso Militantenorde – en haar voorgangers – een belangrijke rol gespeeld. Onlangs zette hij zich aan het neerschrijven van zijn herinneringen aan de tijd van toen. Hij overleed in oktober 2004. We meenden er goed aan te doen zijn reeks verder te zetten op basis van zijn manuscript. Zij draagt er immers toe bij die tijd te ontsluiten en toegankelijker te maken voor de jongere generaties.

Militantenwerk

Waar wij tijdens onze wekelijkse colportage met Hier Dinaso! een exemplaar van het blad verkocht werd, noteerden wij het adres. Deze adressen werden in de daaropvolgende week vereerd met een huisbezoek met, zo mogelijk, een uitgebreid gesprek. De militant die het blad verkocht had diende aldus voor minstens drie opeenvolgende weken zijn “klant” op te volgen. Onze ervaring leerde immers dat deze propaganda van mens tot mens veruit de meest effectieve was.

Bij dat militantenwerk kwam er wel eens vaker een kink in de kabel. Zo ook toen wij twee vendels samentrokken voor een propagandamars in de Rupelstreek, waarbij Rumst, Terhagen, Boom, Niel aan de beurt kwamen. In Boom en Terhagen hadden we, alle verhoudingen in acht genomen, een sterke afdeling. De misgangers onder ons namen in groep deel aan de eucharistieviering van 8.00 uur in de hoofdkerk van Terhagen. Ook daar werd ons toen – in 1934 - de communie geweigerd. Na de mis werd met z’n allen gecolporteerd aan het kerkplein. De communieweigering had opzien gebaard onder de gelovigen en werd hèt onderwerp van gesprek in de herbergen en zelfs in het socialistische Volkshuis. De nieuwsgierigheid was gewekt en het werd, dank zij de onbedoelde medewerking van mijnheer pastoor, een vruchtbare colportage!

Vooraleer in groep fietsend het dorp te verlaten namen we eerst een broodmaaltijd in het Dinasolokaal. Daarna fietsten we ordevol twee aan twee in colonne richting Reet. Tussen Terhagen en Reet liep destijds een smalle kasseiweg tussen twee kleiwinningen van een steenbakkerij door. In de diepte lagen de drooginstallaties; wij fietsten er hoog boven langs. Eens de ganse colonne op de hooggelegen kasseiweg en goed zichtbaar, vielen we voorwaar in een soort hinderlaag. We werden als het ware een niet te missen schietschijf voor een regen van stenen. Jef Morael gaf bevel halt te houden en de fietsen twee aan twee tegen elkaar te zetten en tot de tegenaanval over te gaan. We daalden de hoogte af naar de steenbakkerijterreinen waar onze belagers ondertussen een heenkomen gezocht hadden in en tussen de drooginstallaties. Zodoende hadden we zo goed als geen contact met de “vijand” kunnen maken. Dan maar weer de berm omhoog geklauterd naar onze fietsen toe. We waren amper boven toen het stenen werpen herbegon. Onze hernieuwde tegenaanval kwam nu sneller tot stand en leidde tot enkele kleine schermutselingen links en rechts. Dit scenario herhaalde zich tot driemaal toe, vooraleer we eindelijk de droogloodsen voorbij geraakten. We hielden er enkele lichtgekwetsten aan over – een kwartbaksteen kan hard aankomen – waaronder Frans Paquet, wiens gebit deerlijk gehavend werd. Na het toedienen van de noodzakelijke EHBO trokken we met onze gehavende fietsen – ook die hadden in ons lot gedeeld – en met veel vertraging op ons schema verder. Het plaatselijke rode weekblaadje kraaide victorie en klopte het gebeuren op tot een heruitgave van de Guldensporenslag, waarbij de fascisten een smadelijke nederlaag geleden hadden! Het verhaal kwam naderhand ook in de nationale pers en bereikte aldus ook Joris van Severen, die om een meer waarheidsgetrouw verslag van de incidenten verzocht.

Erger was dat “rood” voortaan zowat overal moed putte uit het opgeklopte verhaal en het initiatief nam tot persoonlijke aanvallen. We woonden toen op het gehucht Kontich Kazerne, dat middendoor gesneden werd door de spoorweglijn Antwerpen-Brussel. Links van de spoorweg lag Lint, rechts Kontich. Onze straat, de Groeneweg, stond haaks op het station van Kontich Kazerne. Links fabrieksgebouwen, rechts twee werkmanshuisjes. Op een zaterdagavond toen we reeds te bed lagen, kwam onze zus ons ontsteld wekken. “Er zitten twee mannen op het dak van de aanbouw,” luidde haar boodschap. Half wakker neemt mijn broer zijn revolver – een Colt van 1914 – en we trekken naar beneden, teneinde de belagers via de achterdeur te verrassen. Mijn broer Jos lost een revolverschot in de lucht en we horen voetstappen van een overhaaste aftocht in het donker.

Wat was er aan de hand? Kontich Kazerne had niet zo’n goede naam; er woonden nogal wat drinkebroers in die buurt. Flink boven hun theewater had een drietal onder hen zich voorgenomen om die Kajotterkes Van Opstal – het was ondertussen 1934, maar we hadden blijkbaar onze faam ter zake behouden – eens aan te pakken. De knal van onze Colt had nogal wat indruk gemaakt en tot een klacht bij de politie geleid, die ons met een huiszoeking vereerde. De revolver werd in beslag genomen, samen met onze militiestokken en de mare ging dat er een wapenarsenaal ontdekt was bij gekende nazi’s!

Enige tijd later colporteerden wij op een gewone zondagvoormiddag in onze eigen buurt. Toevallig werd er omstreeks die tijd een vergadering beëindigd van de socialisten. Maar ten overstaan van ons vergaten socialisten en communisten hun onderlinge vetes om gezamenlijk tegen ons op te trekken. We waren slechts met zes militanten en poogden van deur tot deur Hier Dinaso! aan de man te brengen. Mijn broer en ikzelf werden op een gegeven moment zowat ingesloten. Ik hield mijn vuist gesloten in mijn broekzak, de indruk verwekkend dat ik een vuurwapen omknelde. Jos trad vastberaden op hun leider toe, zeggend: “Als hier iets gebeurt, u kennen we alvast om naderhand mee af te rekenen.” Hij speelde daarmee uiteraard hoog spel, maar het lukte en het bleef verder bij wat gescheld aan ons adres.

vervolg in volgend nummer)

SPROKKELS

In deze rubriek verwijzen we zonder veel commentaar naar recente publicaties waarin Joris van Severen en/of het Verdinaso vermeld worden. We citeren de meest treffende passussen woordelijk zonder daarin volledigheid na te streven. We verzoeken onze lezers, met ons, uit te zien naar publicaties die voor deze rubriek 'stof' kunnen leveren en ons kopie van de betreffende passages toe te sturen.

Waardevolle rariteit?

Kessels Willy: Fakkeltocht aan de Graslei in Gent; originele foto, afdruk van de kunstenaar, ca. 1936, zilvergelatine afdruk op mat fotografisch papier, 18 x 24 cm., zeer sfeervolle, bijna abstraherende foto van de nachtelijke Fakkeltocht van het Verdinaso te Gent met de Graslei als achtergrond.

Uniek fotografisch- en tijdsdocument. Verso twee stempels van de fotograaf “Foto W. Kessels” en zijn toenmalig adres, wat toelaat de afdruk te dateren! Prijs 300 € [Uit het aanbod van het veilinghuis Cursief te Brugge (géén advertentie!).

De hand aan de ploeg

“(…) Voor het Verdinaso bekleedde de landbouwproblematiek een niet onbelangrijke rol in haar corporatistische opvattingen. Dat het Verdinaso-embleem bestond uit een rad, een zwaard en … een ploeg, is in dat opzicht wel zeer betekenisvol. Daarenboven werd de Nieuwe Orde-administratie van de landbouwpolitiek in de oorlogsjaren, met name de Landbouw- en Voedingscorporatie, voor een belangrijk stuk gemodelleerd naar de Verdinaso-principes van de dertiger jaren en werden talrijke voormalige Verdinaso-leden er tewerkgesteld. (…)”, (pp. 131-132)

________________

Bart Coppein, De hand aan de ploeg, deel II, in: Wetenschappelijke tijdingen, nr. 3/2005, pp. 131-148, met als illustratie de brochure over De Dinaso-Landbouw-politiek.

Katia, Germaine, Rachel en de anderen

“Edwin Truyens breekt de staf over de vrouwen rond Joris van Severen (Kort Manifest, nrs 140/141). Legt hij dezelfde maatstaven aan over de vrouwen rond Johann Wolfgang von Goethe die hem tot meesterwerken inspireerden? (…)”

_______________

Een terechte vraag van R. van der Haeghen uit Hoogstraten in Kort Manifest, nr. 142, waarop alleen een antwoord naast de kwestie kwam.